Bijziendheid, ook wel myopie genoemd, is een veelvoorkomende afwijking van het oog waarbij een min – bril nodig is om scherp te zien. Het vormt wereldwijd een belangrijke oorzaak van blindheid en slechtziendheid. In het Erasmus MC te Rotterdam wordt wetenschappelijk onderzoek gedaan naar bijziendheid, met als doel oorzaken van deze afwijking op te sporen en nieuwe therapieën te ontwikkelen. Zie ook www.myopie.nl voor meer informatie over wat myopie inhoudt, de oorzaken & gevolgen van myopie en de verschillende behandelingen die er bestaan voor progressieve myopie en de gevolgen van myopie.

Wat is myopie?

Bijziendheid, ook wel myopie genoemd, is een afwijking van het oog waarbij een min bril nodig is om scherp te zien. Dit komt doordat de oogbol te lang is. Hierdoor valt het brandpunt van de lichtstralen die het oog in schijnen vóór het netvlies in plaats van erop en dit zorgt voor een onscherp beeld.

myopie

Figuur 1: Brandpunten van normaal en bijziend oog

Door een bril, contactlenzen en door een implantlens of een laser correctie aan het hoornvlies is het mogelijk om het brandpunt van de lichtstralen weer op het netvlies te plaatsen. Daardoor wordt het beeld weer scherp.

 

Complicaties

De groei van het oog vindt plaats in de jeugd, maar de complicaties ervan ontstaan doorgaans pas op oudere leeftijd. De complicaties treden vooral op bij mensen met een hele hoge bijziendheid (brilsterkte -6 of meer) die een heel lang oog (26 mm of meer i.p.v. de normale 23 mm) hebben. Het netvlies kan dunner worden en de gele vlek (macula) van het netvlies kan weefsel verliezen (maculadegeneratie) en daardoor niet goed functioneren. Ook kan er een bloeding (subretinale neovascularisatie) ontstaan in de gele vlek. Dan treedt plotseling slecht zicht op en is er vaak vervorming van het beeld. De bloeding kan goed behandeld worden met injecties in het oog die de groei van het bloedvat tegen gaan (anti-VEGF). Daarom is een spoedig bezoek aan een oogarts aangeraden bij klachten die een bloeding doen vermoeden. Hoge bijziendheid vergroot ook de kans op een netvliesloslating. Dit geeft ook vaak klachten van plotselinge slechtziendheid of het zien van een gordijn aan de randen van het blikveld. Netvliesloslatingen moeten snel operatief behandeld worden, dus een spoedige verwijzing bij deze klachten is ook op zijn plaats. Een andere complicatie is glaucoom, een ziekte waarbij de zenuwvezels die naar de oogzenuw lopen verloren gaan. Patiënten die dit hebben merken in eerste instantie niet zo veel, maar zullen in de loop van het ziektebeeld een steeds kleiner blikveld overhouden. Vaak is het bij glaucoom nodig dat de oogdruk met druppels laag gehouden wordt. De minst ernstige complicatie die bij hoge bijziendheid op kan treden is staar (cataract). Deze treedt vaak op veel jongere leeftijd op dan de normale ouderdom staar. De oogarts kan dit meestal goed verhelpen door het verrichten van een staaroperatie. Het is dan nog wel vaak een uitdaging voor de oogarts om de juiste sterkte en de grootte van de kunstlens te bepalen.

normale retina

Foto 1: Normaal netvlies

myope retina

Foto 2: Netvliezen bij hoge bijziendheid met myope maculadegeneratie en bloedingen

ablatio retinae

Foto 3: Netvliesloslating (ablatio retinae)

normale papilglaucomateuze papil

Foto 4: Normale oogzenuw (links) en oogzenuw van hoogbijziende patiënt met glaucoom (rechts)

cataract

Foto 5: Staar van de lens (cataract)

 

Hoge bijziendheid vergroot de kans op ernstige slechtziendheid

De complicaties van hoge bijziendheid zijn niet allemaal goed te behandelen. Vooral de myope maculadegeneratie is een grote oorzaak van blijvende slechtziendheid. In onze eigen studies is gebleken dat 1 op de 3 hoogbijzienden in de loop van het leven zo slechtziend wordt dat hij/zij niet meer kan lezen, zelfs niet met een bril op. Dan is de gezichtsscherpte gezakt tot onder de 30% aan beide ogen. Dat is natuurlijk een groot probleem. Daarom is het nodig meer te weten over het ontstaan van bijziendheid en het voorkómen ervan.

Oorzaken van myopie

Het wordt steeds duidelijker dat de groei van het oog in de jeugd – en daarmee ook het ontstaan van myopie – veroorzaakt wordt door een cascade van signalen die plaatsvinden aan de binnenkant van het oog. Licht dat op de voorkant van het netvlies (retina) valt veroorzaakt een signaal dat door alle lagen van het netvlies heen gaat en dan aan de achterkant het bindweefsel (sclera) bereikt. Het resultaat is dat dit bindweefsel gaat groeien en het oog naar achter toe groter laat worden. Uit welke factoren deze signaalcascade bestaat weten we niet precies, maar erfelijke factoren zowel als lifestyle factoren spelen beiden een grote rol.

Erfelijke factoren

erfelijkheidMyopie is sterk erfelijk bepaald. Kinderen met myopie hebben vaak ouders met myopie en een eeneiige tweelingen hebben vaak dezelfde brilsterkte. Door familieonderzoek, maar ook door grote bevolkingsstudies met genetische data, weten we inmiddels vrij veel van deze erfelijke factoren. Er zijn nu meer dan 100 genen bekend. Deze genen komen doorgaans veel in de algemene bevolking voor, dat wil zeggen dat bij bijna iedereen wel een paar van deze genen in het DNA terug te vinden zijn. Waarom de een meer erfelijk belast is dan een ander hangt vaak af van het aantal myopie genen dat iemand heeft. Zo weten we dat de aanwezigheid van veel myopie genen het risico op myopie wel met een factor 10 kan toenemen. Wat doen die genen eigenlijk? Dat is nog niet precies bekend, maar duidelijk is wel dat veel genen een rol spelen bij het begin van de signaalcascade in het netvlies, of juist hun werking hebben bij het veranderen van het bindweefsel aan het einde van de signaalcascade. We verwachten dat de komende jaren nieuw onderzoek de genen voor myopie steeds verder opheldert.

 

Lifestyle

lifestylelifestyle02lifestyle03Omdat recent onderzoek laat zien dat myopie steeds vaker voorkomt bij jongeren, heeft men gedacht dat veranderende leefstijl in deze leeftijdsgroep de oorzaak hiervan kan zijn. Veel studies hebben aangetoond dat het verrichten van veel dichtbijwerk (zoals lezen, telefoon of andere digitale schermen kijken) in de jeugd kan bijdragen aan het ontstaan van bijziendheid. Het advies aan jongeren is om de tijd die ze spenderen aan digitale schermen te beperken tot 2 uur per dag. Hoger onderwijs, waar men vaak veel langere uren dichtbij werk verricht dan lager onderwijs, is ook een grote risicofactor voor het ontstaan van myopie. Wij adviseren echter niet om dan maar minder scholing te nemen…

lifestyle04Het is natuurlijk geen optie om al het lezen en het hoger onderwijs maar voor gezien te houden, maar er is wel iets aan te doen om het risico te verlagen. Veel onderzoek heeft aangetoond dat buitenzijn in het licht beschermend werkt op de groei van het oog. Buiten is er wel 15x meer licht dan binnen, zelfs als daar de lampen aan zijn. Netvliescellen maken in dit vele licht een stofje aan (dopamine) dat remmend werkt op de signaal cascade. Hoeveel uur moet je buiten zijn om een beschermend effect te verkrijgen? Dat is best veel, iets meer dan 2 uur per dag. Dat is meer dan de 5 kwartier die een gemiddeld Nederlands kind nu buiten door brengt.

 

puzzelKun je met lifestyle je erfelijke risico beïnvloeden? Dat kan wel degelijk. Eerder onderzoek uit Rotterdam liet zien dat personen met een hoge erfelijke belasting die alleen lager onderwijs genoten veel minder myopie hadden dan degenen die naar de universiteit gegaan waren. Juist voor kinderen waarvan de beide ouders bijziend zijn is het dus aan te raden om het dichtbij werk via digitale schermen te beperken en veel buiten te zijn.

Verder lezen? Lees een wetenschappelijk artikel in het Engels voor meer informatie.

 

Behandeling van progressie

Behandeling van myopie

De verschillende indicaties en complicaties van myopie vragen allen om een op maat gesneden behandeling. De behandeling van voortschrijdende myopie in de jeugd is anders dan een chirurgische correctie van het oog voor de brilsterkte, en weer anders dan behandeling van de complicaties. Lees hieronder verder voor de behandeling van progressieve myopie in de jeugd.

Myopie controle

Als uw kind myopie aan het ontwikkelen is, vraagt u zich wellicht af of er iets meer gedaan kan worden tegen het toenemen van de brilsterkte dan alleen het volgen van lifestyle adviezen.

Jarenlang hebben onderzoekers gezocht naar een behandeling. Gelukkig is er inmiddels goed nieuws: Een aantal recente studies laten zien dat het mogelijk is om de progressie van myopie tijdens de kinder en tienerleeftijd af te remmen. De huidige behandelopties richten zich op twee werkingsmechanismen.

  • lenzenPerifiereDefocusContactlenzen voor correctie van de perifere defocus
    Contactlenzen kunnen de projectie van de lichtstralen in het midden, maar ook aan de zijkanten (de periferie) van het oog veranderen. Dan kan er in het hele oog een scherp beeld op het netvlies vallen. Dat dit gunstig is hebben verschillende wetenschappelijke studies gevonden. Er zijn twee typen contactlenzen die op deze manier de myopie progressie remmen: Ortho-K (nachtlenzen) en multifocale zachte contactlenzen. Behandeling met deze lenstypen kan een reductie van de myopie progressie van 30%-50% opleveren.

  • Atropine oogdruppels
    oogDruppelsDe ongekroonde koning van de myopie progressie is een behandeling met atropine oogdruppels die iedere avond genomen moeten worden tijdens de jaren van progressie. Atropine is een alkaloïde die van nature voorkomt in bepaalde plantensoorten (Atropa belladonna). Het blokkeert muscarine receptoren, maar hoe deze blokkade tot afremming van de ooggroei leidt is nog onduidelijk. Gebleken is dat hogere concentraties het meest effectief zijn, maar dat deze na het stoppen juist weer een progressieve groei van het oog kunnen geven. Aziatische studies wijzen uit dat lagere doseringen (0.01%) voor de lange termijn effectiever kunnen zijn en de progressie met meer dan 50% kunnen remmen. Lagere doseringen geven ook minder vervelende bijwerkingen zoals last van het licht en leesklachten. In het Erasmus MC hebben wij inmiddels 300 kinderen met atropine oogdruppels behandeld gedurende meerdere jaren. Gebleken is dat 80% de behandeling goed volhoudt ondanks de bijwerkingen, en dat dit beter gaat als de kinderen een zonnebril op sterkte gebruiken voor buiten en een multifocale bril voor binnen.  Wij behandelen met name kinderen waarvan wij denken dat zij op volwassen leeftijd hoogmyoop zullen zijn (brilsterkte meer dan -6). We starten dan vaak met atropine 0.5%, en bouwen af naar lagere concentraties als de groei van het oog lange tijd uitblijft. Als de groei van het oog ondanks de therapie doorgaat, moeten we soms de concentratie ophogen naar atropine 1%. De meeste kinderen zullen 2-3 jaar met atropine behandeld worden.

Meer informatie? Zie de Erasmus MC atropine patienten folder voor mee informatie.

 

Hoe goed zijn de behandelingen?

tabelmyopie01

buitenspelenBovenstaand grafiekje laat de effectiviteit van de verschillende behandelingen zien. Het dragen van een bril met te weinig sterkte is in ieder geval iets dat niet werkt; dit verhoogt juist de progressie van myopie. Het volgen van lifestyle adviezen met meer dan 15 uur buiten/week en niet langer dan 45 minuten achter elkaar dichtbij werk verrichten helpt ook, maar heeft iets minder effect dan vormvaste of multifocale contactlenzen en atropine. Wij raden echter altijd aan hiermee te beginnen.

 

Bron: www.myopie.nl